بزووتنەوە ئیسلامییەكان زادەی عەشیرەت ‌و نیپۆتیزمن

ئیخوان موسلمین لەسەرەتای دامەزراندنیەوە تاوەكو ئێستا جەماوەریبوونی لە زێدی رێبەرەكەیەوە دەستپێدەكات، وەك رێكخستنێكی سیاسیی سەردەمیانە مۆركی میسر و لەنێو میسریشدا مۆركی چەند شار و شارۆچكەیەكە كە دامەزرێنەرانی تێیدا باڵادەستن.
ئیخوان لەگەڵ ئەوەی سیاسەتێكی ئومەمیەت لە بانگەشەی رێكخستنەكانیدا پەیڕەو دەكات، كەچی مۆركی عەرەبیزم فرە بە سەوزی لە رەگەكانیدا دیارە‌و بگرە جەمسەرێكی كارای رامیاری جیاكاری شیعە و سوننییە و لەم دواییانەشدا ئامۆژگاری موبارەك بوون لە هەڵكوتانە سەر ئەدای شیعەگەرایی ئێران. دەبێت بپرسین ئەگەر لقەكانی ئیخوان جیاوازن لەو لقانەی حزبی بەعس كە بە نەفەسێكی ناسیۆنالیستییەوە لە وڵاتانی عەرەبی بڵاوبووبوونەوە، بۆچی رێكخستنەكانی لە وڵاتانی ئیسلامی ئاسیای ناوەڕاست مردوون، یاخود بۆ لە توركیای سوننییدا بوونی نییە! ئەم نەزمە دیسان رامان دەكێشێتەوە بۆ سیاسەتی نیپۆتیزم كە تەواوی پارتە ئیسلامییەكانی لەسەر پەروەردە دەكرێن. رەنگە بێ‌ هۆ نەبێت ئەگەر بپرسین یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بۆچی رێبەرەكانی لە چوارچێوەی مەردومی هەڵەبجە و هەورامان تێناپەڕێن‌و هەمیشە ئەوان خێڵی كاریگەریی رێكخستنەكان بوون؟ ئەو ئەدەبیاتەی ئێستا یەكگرتووی ئیسلامی لەسەری دەڕوات مۆركێكی مەنگی ئیخوانییە. ئیخوان جیاواز لە پارتە سیاسییەكانی دیكەی میسر رێبەرەكانی بەدرێژایی سەدەیەك لەناو چەند تۆرەمەو تۆڕێكی كۆمەڵایەتی دیاریكراودا قەتیس ماون. بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستانیش لە سەرەتای دروستبوونییەوە مۆركی هەڵەبجەچیەتی فرە بەتۆخی پێوەی دیارە. هەڵەبجەیی بوون خەتای بنەماڵەی مەلا عوسمان عەبدولعەزیز نەبوو. هەڵەبجە دەروازەیەك بوو لەپاش بەغدا ئیخوانی لێوە هاتە ژوورێ.
هەربۆیە ئەو چیرۆكەی سەرەتاكانی یەكگرتووی ئیسلامی باس دەكات هەمان چیرۆكیشە كە سەرەتاكانی بزووتنەوە باس دەكات. جوداخوازییەكانیش لەنێو رێكخستنە ئیخوانییەكانی كۆتایی حەفتاكان بۆ خەتی یەك ‌و دوو پاشان بۆ جودابوونەوەی خەتی شێخ سدیق عەبدولعەزیز لە خەتە رەسەنە ئیخوانییەكەی مامۆستا سەڵاحەدین بەهیچ جۆرێك توخنی جیاوازییە فیقهی ‌و ئایینییەكان نەدەكەوت، بەڵكو جیاوازییەكی سیاسیی بوو بۆ رەنگڕێژكردنی عەشیرەتێك ‌و خێڵێك ‌و تەنانەت لەنێو خێزانێكیشدا بۆ زاڵكردنی برایەك بەسەر ئەوی دیكەدا. ئەگەر لەكوردستان بە وردی تەماشای پانۆرامای كاری ئیسلامی بكەین دەبینین ئەم پانۆرامایە لە هەڵەبجەوە دەردەكەوێت ‌و لەوێندەرێش لەنێو ماڵێكدا قۆرخدەكرێت. هەر لە هەڵەبجەوە مامۆستا سەڵاحەدین بەخۆی ‌و تەواوی مەكتەب سیاسییەكانەوە دێتە گەمەی سیاسەتەوە لەهەرێمی كوردستاندا.
رەنگە بپرسین بۆچی رێكخستنەكانی یەكگرتووی ئیسلامی لەبادینان بەهێزن. ئەم ئۆبشنەیش راستەوخۆ پەیوەندیدارە بە سروشتە نێوچەگەرییەكەوە. لۆژیكی نییە رێكخستنێكی بەهێز كاریگەرییەكانی دەوروبەری نەگرێتەوە، بەڵكو لە دەرەوەی دەوروبەریدا خۆی ببینێتەوە. رێكخستنەكانی یەكگرتوو لەبەرئەوەی لە دەربەندیخاندا بەهێزبن، لەزاخۆدا بەهێز دەبن ئەوە بۆچی؟ ئەوە بەشێكە لەو ئەدەبیاتە سیاسییەی كە لەكێبركێی دەسەڵاتدا نزیكەكانت پەرێز دەخەیت ‌و خەڵكانی دوور كە مەترسی نین بۆ مەركەزی دەسەڵات متمانە وەردەگرن. لەسەر ئەو بنەمایە دەكرێت بڵێین گەر ئەو تین ‌و تاوەی رێكخستنەكانی بادینانی یەكگرتوو لە گەرمیاندا بوایە. ئێستا هەڵەبجە ئەو قورساییەی لەنێو مەكتەب سیاسییەكانی یەكگرتوودا نەدەبوو.
دیسانەوە هەر لە هەڵەبجەوە مەلا سدیق عەبدولعەزیز لە پارتی راپەڕینی ئیسلامیدا گرووپێك لەنزیكەكانی كۆدەكاتەوە. دواتر كە بەرژەوەندییەكانی لەگەڵ نزیكترەكانیدایە كە براكانیەتی هەمووان دەباتە نێو بزووتنەوەی ئیسلامییەوە. لێرەدا بەهێزبوونی براكان وەك رابەر و جێگری رابەر. كەسانی دوور لەو هێڵە بنەماڵەییە دەتۆرێنێت. هەر بۆیە هێڵە نێوچەییەكەی مامۆستا عەلی باپیر چەندین پاساوی شەرع شیدەكاتەوە بۆئەوەی لەو هەیمەنە حزبییەی براكان ‌و برازاكان بێتە دەرێ‌. لێرەدا بۆ مامۆستا عەلی باپیر گرنگ نییە لەپارتێكدا كە مەلا شۆڕشگێڕەكانی دژ بە بەعس دایانمەزراند جیابێتەوە، بەس گرنگ ئەوەیە ئەوان بران ‌و بنەماڵەن. جیابوونەوەی عەلی باپیر لەسەر ئەو بنەمایە بوو كە ئەوان كوڕانی بنەماڵەن ‌و پارتێكی تۆكمەی تەژنەی شەریعەت نین، بەڵام ئەو بۆخۆیشی هەمان نەهجی بەكارهێنا‌و بگرە چەقی قورسایی كۆمەڵی ئیسلامی بۆ سنووری پشدەر و هەولێر گواستەوە و كوڕ و زاوا و هاو نێوچەكانی لە كەش ‌و لای خۆی كۆكردەوە.
مامۆستا عەلی باپیر لەنێو پارتەكەیدا خزمایەتی دەستێكی ئاسنینی هەیە. بۆ نموونە عەبدولستار مەجید كە دەكاتە زاوای مامۆستا عەلی باپیر، كە هەر لەخۆوە نەبوو بووە كۆڵەكەیەكی بەهێزی كۆمەڵی ئیسلامیی. ئەوە بۆچی؟ ئەو نە بڕوانامەی بەرز‌و پێویستی هەیە، نە بەلیغتر‌و لە قسەكردندا رەوانترە، نە خەباتی پێشمەرگایەتی دیاری هەیە و نە وەك پارتیزانێكی بوێریش لەنێو بزووتنەوەدا ناوی هەبووە.
ئەو نە نووسەرە و نە شاعیرە، نە بەهرەیەكی سیاسی كاریگەریش وادەكات كە ئەو هێندە لەپێشەوە بێت. تەنیا هونەرێك ئەوی گەیاندووەتە ئەو پلە و پێناوە رەنگە زاوابوونی بێت. ئەوە تەنیا نموونەیەكی دیاری نێو ئەو پارتەیە تاوەكو كوڕەكانی مامۆستا پێدەگەن. وەك پشتی دەست روون ‌و رەوانە كوڕانی مامۆستا عەلی باپیر هەمان رۆڵی سیاسیی كوڕانی مەلا عەلی عەبدولعەزیزیان دەبێت. بەڵام ئەو پاساوانەی مەلا عەلی عەبدولعەزیز دایە دەست مامۆستا عەلی باپیر تاكو جیابێتەوە.
ئێستە حیكمەتێكن كە مامۆستا عەلی باپیر كاری لەسەر دەكات تا نەیانداتە دەست ئارام قادر یاخود دڵشاد گەرمیانی، كە وەك دەزانین نەیاری بڕێك لە بۆچوونەكانی مامۆستا عەلی باپیرن. لای هەمووانیش رۆشنە مامۆستا چ بایەخێكی سیاسیی دەبەخشێتە كوڕەكانی ‌و چۆن لە نێو كۆڕ و پرسە و كۆبوونەوەكاندا بەم سەركردەو بەو كەسایەتی دەیانناسێنێت. كۆنگرەی 10ی رابردووی بزووتنەوەی ئیسلامی دیسانەوە دەكرێت هەڵوێستەی لەبارەوە بكرێت. لەو كۆنگرەیەدا سێ‌ كاراكتەری سەرەكی رۆڵیان هەبوو.
یەكەم ماڵی مامۆستا مەلا عەلی ‌و ئەولادەكانی ئەو رەحمەتییە، دووەم بنەماڵەی مامۆستا كە خۆی لە براو برازاكانی مامۆستا مەلا عەلیدا دەبینێتەوە، سێیەم هەڵەبجەیی بوون. وەلێ‌ هەر وەختێك بەرژەوەندی لەتەوەرەی كورسییە سەرەكییەكەدا بخولێتەوە خزمایەتییەكە بۆ خودی یەك خێزان كورتدەبێتەوە. هەربۆیە لەم پێناوەدا مامۆستا شێخ سدیق عەبدولعەزیز كە لە بگرەو بەردەی بزووتنەوەو كۆمەڵدا خزمایەتی وای لێكرد پشتی كوڕانی مەلا عەلی ‌و بزووتنەوە بگرێت، لە ئێستادا لەدەستدانی كورسییەكەی بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی چەكی ئیمان ‌و باوەڕی لادەهێنێتە جۆش ‌و فەزڵی كۆمەڵ بەسەر بزووتنەوەدا دەداتەوە. ئەم ئیسلامە بۆ پێكانی مەبەستە دنیاییەكان چ دەستكەلایەكی رێكە، بۆ كورسی‌و پلەو پایەی دونیا چ گەمەیەكی گەرمی پێدەكرێت.
ئەوڕۆ سێ‌ لە زارۆكانی مامۆستا مەلا عەلی كە محەمەد و ئیحسان ‌و خاتوو مونیرەن ئەندامانی سەرەوەی بزووتنەوەن ‌و عیرفانیش رێبەری هەڵبژێراوی پارتەكەیە. ئەوە جگە لە دەوروبەرەكەیش كە بەجۆرێك لە جۆرەكان برا و برازا و هاوماڵی یەكترین.
بەم جۆرە بزووتنەوەی ئیسلامی هەروەك لەسەرەتاوە هێزی بنەماڵە تێیدا باڵادەست بوو دیسانەوە كۆنگرەی 10 شوێنی ئەو بنەماڵەیەی تۆكمە كردەوە. كەواتە ئێستا هەرسێ‌ پارتە رامیارییە ئیسلامییەكەی كوردستان رێچكەی خزمایەتی خۆیان دۆزیوەتەوەو لەو سۆنگەیەشەوە بەرژەوەندی ‌و ئاسایشی دەسەڵاتیان دەپارێزن. پارتە ئیسلامییەكان پارتی نێوچەیین ‌و هەرگیز ناتوانن ئیسلام وەك ئایینێك بۆ سڕینەوەی هێڵە خێڵەكی ‌و نێوچەییەكان بەكاربهێنن. لەنێو هەر هێزێكی سیاسی ئیسلامیشدا هەمیشە جۆری بیركردنەوەكان یاخود توندڕەوی ‌و شلڕەویان بەگوێرەی نێوچەكان دەگۆڕێت. بۆنموونە لەنێو كۆمەڵی ئیسلامیدا سنووری گەرمیان وەك دڵشاد گەرمیانی بیردەكەنەوە، لەو سنوورەدا تەیاری سەلەفی جیهادی فرە باوە و بیركردنەوەی سەلەفیانە دیاردەیەكی دیارە.
تەنانەت میدیا و ئۆرگانە حزبییەكان زۆر شۆڕنەبوونەتەوە بۆ نێو رێكخستنەكانی ئەوێ‌، كەناڵەكەشیان كەناڵی پەیام لە گەرمیاندا وەك كەناڵی پارتێكی لائیك تەماشا دەكرێت ‌و ئەوان نە سەیری دەكەن ‌و نە گوێی بۆ دەگرن.
ئێستەكانێ‌ گەرمیانی ‌و براكەی كە دلێر گەرمیانییە لەوێندەر بیركردنەوەشیان بیركردنەوەی جەماوەرەكەیانە.
هەروەك چۆن لە پشتدەردا جەماوەری كۆمەڵ وەك عەلی باپیر و عەبدولستار و بیلال سولەیمان بیردەكەنەوە‌و لەهەورامانیشدا ئەندامانی كۆمەڵ رێك دەڵێی قوتابی قوتابخانەكانی سەرگەتی ‌و شێخ محەمەد بەرزنجین. ئیسلامگەراكانی هەڵەبجەیش هەر لەسەر نەزمی سوننەتیانەی زانا ئایینییەكانی پریس دەڕۆن.
كەواتە قودسییەتی كەسەكان یاخود كاریگەری شەخسەكان ئیسلامێكی سوننی شافیعی لە هەرێمێكی وەك كوردستاندا كردووە بەچەندین ئیسلامی سروشت جیاواز كە تێیدا ئیسلامی شل ‌و ئیسلامی توند، ئیسلامی جیهادی ‌و ئیسلامی عیرفانی ‌و موعتەزیلە ئاسا دەژنەوین ‌و دەبینین. بڕواتان هەبێت پەرستش ‌و ئیسلامییەتی هەورامییەك لە دەڤەری هەوراماندا فرە جیاوازە لەو ئیسلامییە سوننیەی لە چەمچەماڵ یاخود لە زاخۆدا هەیە، ئەوان رێك دەڵێی چند دینێكی سەماوی جیاوازن. هەموو ئەو جیاوازییانە لە نەزمی سیاسی ئیسلامیدا جیاوازی نییە لە تێكستە شەرعی ‌و فیقهییەكاندا، ئەوانە تەنیا جیاوازییەكی سیاسیین ‌و بەرژەوەندی شەخسی ‌و بنەماڵەیی دەیانبزوێنێت.
تاوەكو ئێستا لەكوردستاندا تێگەیشتن بۆ ئیسلام تەواو سست ‌و لاوازكراوە. ئیسلامی كوردی یاخود تێگەیشتن بۆ ئیسلام لەسەر دەستی رێكخستنە سیاسییەكان ‌و پارتایەتی مۆدێرن بازێكی گەورەی بۆ دواوە ناوە. ئیسلام لەكوردستاندا هەمیشە پێشەنگ بووەو شوێنی زانایانی بیر ورد و بیرتیژ بووە. ئیسلامی كوردی جێگەی شانازی ‌و لۆژیك ‌و چەندەها زانا‌و حەكیم ‌و سەركردەی سیاسی دیاری لەمێژووی ئیسلامدا كردووەتەوە.
بەڵام لە ئێستادا رەنگڕێژی بنەماڵەیی ‌و خێڵ ‌و برا و لالەیی چوارچێوەی ئیسلامی كوردی هێندەی چوارچێوەی ئەو ئیسلامە تەسككردووەتەوە كە یەمەنییەكان یاخود پشتۆنی ‌و تاجیكییەكان مومارەسەی دەكەن.
لە سۆماڵ یاخود لە یەمەن لە هەرێمێكدا یاخود لە دەوارێكەوە بۆ دەوارێكی دیكە بەندایەتی ‌و ترادیشناڵەكانی ئایینی ئیسلام جیاوازە و هەروەك خودی سەركردەكە یاخود سەرۆك خێڵەكە خۆی ئیسلامیش سازێنراوە. یەمەن لە ئەمڕۆدا نموونەیەكی زەقە بۆ خێڵ ‌و خەڵكی بەش بەشی مسوڵمان كە تەنانەت ناوی مەزهەبە وردەكانی ئەو ژینگەیە لەناوی عەشیرەت ‌و عێلەكانیشەوە هاتووە. ئەم توراسەی ئەمڕۆ پارتە ئیسلامییە سیاسییەكانی كورد لە كوردستانی عێراق ‌و تەنانەت كوردستانی رۆژهەڵاتدا مومارەسەی دەكەن ریشەكانی رێك دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ریشە پەرتبوونە سیاسییەی كە هەر لەسەرەتاوە سەركردە سیاسییە ئیسلامییەكان گرەویان لێدەكرد. ئەوڕۆ لە مێژووی ئیسلامیدا چەندین رەوت ‌و رێباز هەن كە راستەوخۆ ناویان لەنێوی شەخسێكەوە شۆڕبووەتەوە.
هەروەك چۆن لە مێژووی ئیسلامدا عەباسی ‌و عەلەوییەكان مەزهەبێكی ئایینی ‌و سیاسیین ‌و لە شەخسەوە هەڵهێنجراون، بەو جۆرەش گرووپە دیموكراتخوازەكانی وەك خەواریجیش هەر لە شەخسەوە سەرچاوەیان دەگرت. بۆ نموونە ئەبازییەكان لەناوی رێبەرەكەیانەوە هاتبوون ‌و مەزهەبێكی جیاوازی ئایینیش بوون. هاوكات ئەزاریقەكان ‌و یەزیدییەكانیش بەهەمان شێوە لە رێبەرەكەیانەوە چێبووبوون. ئەگەر لە ئەمڕۆشدا ئەم ناونانە بەتۆخی نەبینین بەڵام شكڵ ‌و شێوەی رێبەرەكان لە شكڵ ‌و شێوەی ئەندامەكان ‌و عیبادەتەكانیشیان دەخوێنینەوە.
ئەوڕۆ زۆرێك هەن لەنێو كۆمەڵی ئیسلامیدا رێك بەشێوازی عەلی باپیر دەدوێن ‌و وەك ئەو قۆڵی كراسەكانیان هەڵدەكەن ‌و وەك ئەو ریش دەهێڵنەوەو وەك ئەو دەخوێننەوەو ژن دەهێنن.

ئا: كرمانج حسين مصطفى